نمودار استخوان ماهی یا ایشیکاوا
نمودار استخوان ماهی یا ایشیکاوا، روشی بسیار سودمند برای شناسایی و حل مسائل از طریق ایده پردازی است. این تکنیک توسط پروفسور کائورو ایشیکاوا از دانشگاه توکیو در سال ۱۹۶۰ با هدف قاعده مند کردن پروسه کنترل کیفیت طراحی شد. هدف اصلی این تمرین، شناسایی و تهیه فهرستی از کلیه علل احتمالی مساله مورد نظر است. این روش در درجه اول یک تکنیک گروهی شناسایی مسئله است اما توسط افراد به تنهایی نیز قابل استفاده است.
دلیل نام گذاری این فرایند به «استخوان ماهی» روش منحصر به فرد جمع آوری اطلاعات است که به صورت بصری مرتب می شود و زمانی که مساله و علل آن ثبت می شود، نموداری تشکیل می گردد که شبیه به اسکلت ماهی است.
این روش را می توان طی بیش از یک جلسه، از طریق طوفان فکری بررسی نمود. ایشیکاوا این فرایند را به عنوان فرایندی که «مساله خود را روی سر ماهی می نویسید و بعد یک شبه آن را می پزید» توصیف می کند.
یکی از مباحث مهم شرکت مدانت برای معرفی و سرفصل مدیریت مشکل در سامانه سرویس دسک و ساپورت سنتر، همین نمودار معروف است!.
در استفاده های صنعتی از تکنیک استخوان ماهی، علل اصلی تأثیر گذار بر خروجی مسأله، معمولا شامل این موارد است:
۱- افراد یا MAN: تمام افرادی که در طی پروسه تأثیرگذار هستند.
۲- روش یا Method: شامل روش های تولید، روش انجام پروسه، قوانین، عادت ها و…
۳- ماشین Machine: تمام وسایل شامل دستگاه ها، رایانه و… که در انجام یک پروسه موثر هستند.
۴- مواد یا Material: مواد خام، جنس اجزاء، قطعات و…
۵- روش اندازه گیری یا Measure: در نمودارهایی که به منظور کنترل کیفیت تشکیل می شود اهمیت پیدا می کند.
۶- شرایط محیطی یا Nature: شامل زمان، مکان، وضعیت محیطی، دما و حتی موضوعاتی همچون فرهنگ و…
مزایای روش نمودار استخوان ماهی:
۱- حل کنندگانِ مساله را به بررسی تمامی اجزای مساله تشویق می کند.
۲- به نمایش روابط بین علل و اهمیت نسبی آن علل کمک می کند.
۳- به شروع فرایند خلاق کمک می کند زیرا توجه فرد یا افراد را معطوف به مساله می سازد.
۴- به شروع یک توالی منطقی برای حل مساله کمک می کند.
۵- دید کلی از مسئله می دهد.
۶- روشی را برای کاهش حیطه مساله به دست می دهد و به جای مسائل پیچیده، مسائل ساده تر را حل می کند.
۷- به افراد کمک می کند به جای این شاخه و آن شاخه پریدن، روی مساله واقعی تمرکز کنند.
خلاصه مراحل:
۱- مساله را در قسمت راست کاغذ بنویسید و آن را با یک دایره محصور نمایید.
۲- یک خط مستقیم به سمت چپ که همان ستون فقرات است ترسیم نمایید.
۳- ساقه ها یا به عبارتی تیغ های ماهی را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به ستون فقرات بکشید.
۴- از طریق جلسه های طوفان فکری، علل مساله را بررسی و در قسمت انتهایی هر ساقه بنویسید.
۵- در صورت لزوم، ساقه ها و ساقک های اضافی را ترسیم کنید.
۶- علل پیچیده تر را در قسمت دم ماهی و علل ساده تر را در قسمت سر ماهی فهرست بندی کنید.
مدیت مشکل را مفصل از اینجا بخوانید
منابع:
– کتاب ۱۰۱ تکنیک حل خلاق مساله، جیمز ام.هیگینز، ترجمه محمود احمد پور داریانی، انتشارات امیرکبیر
– ویکی پدیا