مدیریت پیکربندی (CM) از فرایندهای کتابخانه زیرساخت فناوری اطلاعات (ITIL) نسخه ۲ و یک پروسه جذاب برای مدیریت خدمات فناوری اطلاعات (ITSM) است که وظیفه دارد تا همه موارد احراز هویت فردی یک (CI) را در یک سیستم اطلاعاتی ردیابی کند یک CI ممکن است یک سرور ساده باشد و یا به عنوان کل واحد فناوری اطلاعات، پیچیده! در سازمان های بزرگ و با ورود ITIL نقش جدیدی تعریف می شود بنام “مدیر پیکربندی”، یک مدیر پیکربندی می تواند جهت نظارت و مدیریت فرآیند CM منصوب شود. در نسخه ۳ ITIL این فرایند به عنوان “مدیریت دارایی و مدیریت پیکربندی” تغییر نام داده شد و در ITIL4 نیز تحت عنوان “مدیریت پیکربندی” و زیر مجموعه تمرین “مدیریت خدمات” قرار گرفته است…
تعریف یک CI در ITIL3 یعنی هر مولفه ای که باید به منظور ارائه خدمات فناوری اطلاعات مدیریت شود.
یک آیتم (قلم) پیکربندی (CI) در حقیقت یک مولفه در ارایه خدمات است و می توان از آن بعنوان یک دارایی انفورماتیکی و یا ترکیبی از دارایی های فناوری اطلاعات یاد کرد که ممکن است وابسته (دارای رابطه) با دیگر فرایندهای فناوری اطلاعات باشد. یک CI ویژگی هایی دارد که ممکن است سلسله مراتبی و روابطی باشد که توسط مدیر پیکربندی در پایگاه داده CM تعیین می شود.
اما تعریف ساده تری برای CI این است: ” هر چیز قابل پیکربندی که بعنوان دارایی در ارایه خدمات و فرایندها نقشی موثر دارد.”
هر CI دارای صفات مشترکی هستند که در بردارنده اطلاعات فنی، اطلاعات مالکیت و روابط آن است.
۱٫ Technical (فنی) – یکی از مهمترین صفات پایه ای CI، داده هایی است که قابلیت های CI را نشان می دهند مثلا در مورد CI یک سرور، نسخه نرم افزار ، مدل، سخت افزار و مشخصات سازنده و سایر مشخصات فنی مانند سرعت شبکه و اندازه ذخیره سازی داده، کیبورد، موش و کابل، مصرف کننده نشانگر صفات فنی این سرور است.
۲٫ Owner (مالکیت) – بخش مهم مدیریت دارایی، ثبت جزییات مالی، ویژگی های مالکیت، تاریخ خرید، ضمانت، محل و شخص مسئول برای CI است. شماره اموال، برچسب خدمات، بارکدها و نوع CI،نشانگر صفت مالکیت یک دارایی است.
۳. Relationship (ارتباط) – ارتباط بین اقلام کمک می کند تا مدیر پیکربندی دارایی ها علاوه بر دیدی وسیع تر (تصویر بزرگ) رابطه های یک به چند و چند به یک و حتی چند به چند را تعریف کند. مثلا رابطه بین(آیتم های) سخت افزاری (به عنوان مثال یک چاپگر) ، نرم افزار (مانند داریورها) و کاربران (به عنوان مثال آقای “افشین ستوده”) می تواند باشد. علاوه بر آن مشخص کردن روابط بین دارایی ها و یا CI ها سبب می شود تا در هنگام پیشنهاد یا ایجاد و اجرای تغییرات در اقلام پیکربندی، تصمیماتی کاملا آگاهانه بگیرید.
بنابراین یک پایگاه داده (CM) اطلاعات کلیه CIها را در خود نگه می دارد و تعیین مالکیت و روابط CIها برای پیگیری تنظیمات بیشتر استفاده قرار می گیرد.
۱٫ برنامه ریزی: برنامه ریزی CM به طور دقیق زمانی سه تا شش ماهه را برای تدوین نیاز دارد و البته دوازده ماه برای تدوین کلی نیاز هست ضمن اینکه این برنامه ریزی باید حداقل دو بار در سال بررسی شود. این برناه ریزی باید استراتژی، سیاست ها، دامنه، اهداف، نقش ها و مسئولیت ها، فرآیندهای CM، فعالیت ها و رویه ها، CMDB، روابط با فرایندهای دیگر و اشخاص ثالث، دسته بندی های CI برای پیگیری در CMDB و در آخر جزئیات اطلاعات CI را تعیین نماید.
۲٫ شناسایی: انتخاب، شناسایی و برچسب زدن همه CIها که لیستی از قطعات ایجاد شده در هر سیستم است، فعالیت اساسی دوم در راستای تهیه اطلاعات CIهاست. ثبت اطلاعات مربوط به CIها شامل نسخه های سخت افزاری و نرم افزاری، مستند سازی، مالکیت و سایر شناسه های منحصر به فرد را پوشش می دهد.
۳٫ کنترل: این فعالیت این اطمینان را می دهد که فقط CIهای مجاز و قابل شناسایی پذیرفته شوند و از زمان جمع آوری و ثبت از درج CIهای غیرمجاز خودداری شود. این تضمین می کند که بدون CIهای اضافه، اصلاح، جایگزینی یا حذف CIهای مجاز آسانتر شود بنابراین با مستندات کنترلی مناسب اطمینان خاطر خاهید داشت که بطور مثال درخواست تایید برای تغییر یک CI، آپیت مشخصاتCI و تمام CIهای تحت مدیریت تغییر (ITSM) کنترل خواهند شد.
۴٫ نظارت: فعالیت نظارت امکان تغییرات و ردیابی سوابق CIها در طول عمر خود از طریق وضعیتهای مختلف را فراهم می کند، بطور مثال در “دست استفاده بودن[۱]“، “در انبار بودن[۲]“، “در دست تعمیر[۳]” و یا “منقضی شده[۴]” و “مستهلک شدن[۵]“، وضعیت هایی است که در حین فعالیت نظارت بر CIها امکان نظارت دقیق را میسر می کند.
۵٫ تأیید: بررسی ها و ممیزی هایی وجود CIها را تایید می کند و بررسی می کند که آنها به طور صحیح در CMDB و لیست قطعات ثبت شده اند. این شامل فرآیند تأیید مدیریت انتشار (ITSM) و اسناد CM قبل از تغییر است.
قلم پیکربندی یا به اصطلاح (CI) به واحد ساختاری اصلی سیستم مدیریت پیکربندی اشاره دارد. این یعنی هر CI جز کوچکی از یک پایگاه مدیریت پیکربندی یا CMDB است. نمونه هایی از CI شامل اسناد، مدارک فردی، نرم افزار، تجهیزات سخت افزاری، مدل ها و برنامه ها و… می باشد. سیستم مدیریت پیکربندی، با استفاده از ترکیب فرآیندها و ابزارها، با اجرا و فعال کردن عناصر اساسی شناسایی، مدیریت تغییر، حسابداری وضعیت و ممیزی، دروه حیات CI را تحت نظارت قرار می دهد. هدف از این سیستم اجتناب از معرفی خطاهای مربوط به عدم تست و همچنین ناسازگاری با سایر سیستم های اطلاعاتی است.
اصطلاح “قلم پیکربندی” می تواند برای هر چیزی که قابل پیکربندی است قابل تعمیم است و البته از آنها بعنوان عناصر مدیریت پیکربندی استفاده می شوند این یعنی هر CI یک واحد مستقل و در عین حال وابسته (از طریق روابط) در سیستم مدیریت پیکربندی مورد استفاده قرار گیرد.
انواع CI عبارتند از:
پیشتر گفتیم که یک قلم پیکربندی، یا CI، هر چیزی منحصر به فرد و قابل شناسایی را می گویند که می تواند به طور مستقل تغییر کند. آنها در مدیریت خدمات، مدیریت تغییر، مدیریت پیکربندی، مدیریت حوادث و انواع فرآیندهای دیگر و مرتبط با هدایت و کنترل تغییرات مورد استفاده قرار می گیرند. اقلام پیکربندی می توانند در سطوح مختلف ظاهر شوند. آنها می توانند شامل چیزهای فیزیکی، عناصر یا مفاهیم فن آوری اطلاعات باشند. تعریف آنها به طور عمدی گسترده است، به طوری که تعداد زیادی از صنایع می توانند کارهایی را که با مجموعه ای از ابزارها تغییر می کنند مدل سازی کنند. این یعنی نوع و ماهیت CIها با استفاده از ITIL در سایر صنایع و خدمات غیر انفورماتیکی می تواند متفاوت باشد مثلا در ارایه خدمات یک شرکت ناوگان خودرویی ” خودرو” یک CI است!
در هر صورت در فناوری اطلاعات و ارتباطات، دسته بندی انواع اقلام پیکربندی می تواند شامل موارد زیر باشند.
| دسته بندی/ انواع اقلام پیکربندی | شرح |
| نرم افزارها | یک نرم افزار خاص یا یک سیستم عامل نصب شده بر روی یک ماشین می تواند بعنوان یک CI در نظر گرفت. |
| کامپوننتهای نرم افزاری | یک ابزار خاص نرم افزاری ارائه شده در سیستم عامل نظیر: مجموعه آفیس، پچهای آپدیت ویندوزی و… |
| سخت افزارها | یک ماشین فیزیکی نظیر سرور یا سوئیچ |
| فایلها | فایلها مانند یک فایل پیکربندی نظیر فایل های پیکربندی سوئیچ و روتر |
| APIها | یک رابط فنی مانند یک API- کدهای مستقل، کلیدهای API |
| ادغام ها | قراردادها، معاملات، مشاغل دسته ای، خدمات یا اینترفیس هایی که داده ها یا فرایندهای ادغام هستند. |
| فرآیندها | فرآیندهای کسب و کار، گردشکارها، فرمهای روال انجام کار و… |
| سرویس ها | خدمات پرداختی به مشتریان یا یک سرویس فناوری ارائه شده برای کاربران تجاری داخلی نظیر: سرویس پورتال سازمانی، ایمیل سازمانی، وب سایت و… |
| زیر ساختها | خدمات زیرساخت ها یا اجزاء مانند توان پشتیبانی در یک مرکز داده. |
| امکانات | شامل مکان هایی مانند ساختمان ها، گروه ها، اتاق سرورها، دفاتر یا مراکز داده. |
| داده ها | مجموعه داده ها و ساختارها مانند دیتابیس ها و پایگاه داده. |
یک آیتم پیکربندی (CI) هر جزء سرویس، عنصر زیرساختی یا دیگر آیتم هایی است که باید مدیریت شود تا اطمینان حاصل شود که ارائه خدمات موفقیت آمیز است.
CIها در پیچیدگی، اندازه و نوع، متفاوت هستند. آنها می توانند یک سرویس کامل باشند و یا ممکن است بخشی از سخت افزار، نرم افزار و اسناد، شامل یک ماژول یک برنامه یا یک جزء سخت افزاری باشند. پایین ترین سطح CI معمولا کوچکترین واحد است که به طور مستقل از سایر اجزای تغییر می یابد.
یک قلم پیکربندی در اولین و بالاترین سطح، یک CI مادر محسوب می شود که از آن به عنوان نقطه شروع برای سازماندهی و ارتقای مجموعه ای از اقلام پیکربندی مرتبط استفاده می شود. بطور مثال یک CI سطح بالا یک نظیر سیستم های کامپیوتری بعنوان CI مادر تعریف شده است این می تواند CIهای بسیاری نظیر: ایستگاه های کاری، سرورها، کابینت PCها، نوت بوکها و.. را بعنوان فرزندان آن CI مادر در زیرمجموعه خود داشته باشد که تمامی صفات مادر را به ارث خواهند برد بجز خصوصیات تعریف شده خاص!
یا مثلا CI مادر نرم افزار، می تونید شامل سیستم عامل ها، نرم افزار کاربردی، پلاگین ها، کامپوننت ها و.. باشد.
هنگام مشاهده لیستی از CIها در اقلام پیکربندی، می توانید ببینید که کدام یک از CIها در سطح بالاتری قرار دارند. شناختن CIهای مادر یا در سطح بالا اهمیت دارد، زیرا مدیریت، دسته بندی و ارث بری CIهای زیرمجموعه را بهتر تعیین خواهید کرد.
شناسایی و کشف و ضبط اقلام پیکربندی اساس تشکیل یک CMDB جامع و قدرتمند است این اقلام پیکربندی در محیط کسب و کار سازمان را از طرق مختلفی می توان کشف و در CMDB نگهداری کرد
شناسایی CIها و ایجاد یک دیتابیس کامل از اقلام پیکربندی در ارایه خدمات، پیشنهاد و اجرای تغییرات کمک بسزایی به فناوری اطلاعات می کند ضمن اینکه با استفاده از آن مدیریت موجودی، مدیریت دارایی ها، مدیریت لایسنس های نرم افزاری و مباحث مالی را نیز میتوانید کنترل نمایید، نقشه روابط بین دارایی ها باعث می شود علاوه بر داشتن تصویر بزرگ و اجمالی از کلیه روابط CIها در اخذ تصمیمات آگاهانه، موفق تری قدم بردارید.
مقاله CMDB و کاربردهای آنرا مطالعه فرمایید.
هادی
احمدی
[۱] In Use
[۲] In Store
[۳] In Repaired
[۴] Expired
[۵] Disposed
[…] مطلب مرتبط: قلم پیکربندی چیست […]
[…] قلم پیکربندی یا CI چیست؟ […]
[…] قلم پیکربندی و مدیریت پیکربندی چیست؟ […]